Mbi mendimin ndryshe

Duke qenë se politikanët, shtetarët e lartë, udhëheqësit e shteteve e të partive vijnë jo nga ndonjë racë e veçantë qëniesh përveç racës njerëzore, ata kanë po ato sëmundje, huqe, vese kush më pak e kush më shumë, si të gjithë njerëzit. Eksperimentet psikologjike tregojnë se njerëzit janë të prirur ta shpërfillin kritikën. Ata tërhiqen më së shumti nga ata që i admirojnë dhe janë në një mendje me ta dhe në përgjithësi nuk i pëlqejnë ata që i kundërshtojnë, që mendojnë ndryshe dhe që i kritikojnë.

Kur vjen puna te shtetasit e zakonshëm, kjo mbase nuk prish shumë punë. Por është tjetër kur ky problem trajtohet tek udhëheqësit apo shtetarët e lartë. Këta të fundit i zgjedhin vetë ata që punojnë rreth tyre; zgjedhin ndihmësat, këshilltarët, vartësit. Në qoftë se kjo ushtri njerëzish rreth udhëheqësit apo shtetarit të lartë do të përzgjidhet sipas kriterit të mësipërm, pra më i miri është ai që të mban gjithmon ison e s’ta bën fjalën dysh, atëhere këta “Yes Men” bëhen një mur i rrezikshëm që e ndan udhëheqësin nga realiteti dhe bën që në kokën e tij të krijohet një pseudorealitet i gënjeshtërt. Kjo është një dukuri që ndodh shpesh udhëve të kësaj bote. Një proverb danez thotë se njerëzve të fuqishëm dhe grave të bukura nuk u bie ta dëgjojnë kurrë të vërtetën.

Kjo dukuri nxjerr krye edhe në shoqëri të përparuara e me traditë të thellë demokratike. Në SHBA kohët e fundit po diskutohet dëndur për njerëzit që rrethojnë presidentin Bush e që ndikojnë në vendimarrje të rëndësishme të shtetit më të fuqishëm të botës. Dy çështje të fundit të lakuara së tepërmi nga analistët e medias janë dalja nga Shtëpia e Bardhë e informacionit mbi Valeri Plejm, e shoqja e një ish ambasdori të SHBA që ishte kritik ndaj luftës në Irak, gjë që u bë sipas të gjitha gjasave për shpagim dhe pushimi nga puna i një sërë prokurorësh që gjoja nuk kishin pasur rezultatet e duhura, por që në fakt, del se nuk kishin prirje “pro-republikane”. Për çështjen e parë, është në proces gjyqësor një nga ndihmësit kryesorë të nënpresidentit ndërsa për të dytën, po kërkohet dorëheqja e prokurorit të përgjithshëm.

Në vende si Shqipëria, problemi është më traumatik. Politikanët aty nuk vijnë nga familje tradicionale politike apo të mësuara me bollëkun, mirëqënien dhe demokracinë. Ndaj ata transformohen shpejt e në mënyrë të çuditëshme dhe difektet në karakter u zënë fushën mbizotëruese të qënieve të tyre. Ata nxitojnë të bëhen të mëdhej, të ngjiten lart e më lart, të kenë pushtet absolut. Dhe vjen çasti që ata harrojnë pse janë aty ku janë. Na vjen në ndihmë këtu një aforizëm e mençur e poetit polak Vladislav Jirzhi Lec : ”Shpesh herë flamurmbajtësi kujton se është flamur”.

Është vërtet e çuditëshme se si transformohen politikanët shqiptarë. Kush i ka njohur jo shumë, po pakë vite më parë, kur kanë qenë të thjeshtë, të zakonshëm, habitet me ta. Ata fryhen si kaposhë, nuk i zë vendi vend, bejnë sikur të dëgjojnë, po nuk e kanë mendjen fare te ato që thua ti (kur nuk u intereson). Mbajnë kurdoherë përqark një tufë me lajkaxhinj e sahanlëpirës edhe pse e dinë se këta janë të tillë dhe ato që i thonë nuk janë të vërteta. Por qënia njerëzore qënkësh ndërtuar kësisoj. Psikologu danez, Roos Vonk, në një seri eksperimentesh ka gjetur se njerëzit janë të prirur ta besojnë lajkën që u drejtohet atyre edhe pse e njohin atë si mashtruese kur i drejtohet një të treti. Kjo, thotë Vonk, vjen nga që kur dikush thotë gjëra të mira për ty, ky vlerësim ngjit më shumë me sensin tonë intuitiv për vetveten, duke e bërë lajkën më të besueshme se kritikën apo mendimin ndryshe. Një tjetër psikolog sociologjist, profesori i Universitetit të Kalifornisë në Berkli, Filip Tetlok, ka analizuar këtë dukuri dhe ka gjetur se një pjesë e gabimeve të mëdha në histori ka ardhur nga përjashtimi i mendimit ndryshe. Ai mendon se udhëheqësit që e kanë inkurajuar mendimin ndryshe kanë marrë vendimin e duhur dhe kanë qenë më të suksesshëm se sa ata që këtë mendim e kanë shpërfillur e lënë pas dore.

Në Shqipëri problemi komplikohet edhe më nga prania e nepotizmit, krahinarizmit e partitizmit. Politikanët janë shpesh të detyruar të lajnë “borxhet” që kanë gjatë rrugës për të ardhur deri aty ku kanë ardhur. Kjo rrugë s’është kurdoherë e pastër dhe kostumet e tyre të modës kanë lënë shpesh fije të copës së tyre gjembave e ferrave. Dhe këto gjemba e ferra, pra njerëz të fisit, të klanit, të krahinës, të partisë, vijnë tani me atë fije në dorë dhe ja tundin përpara hundës. Dhe shpesh politikani ynë, e zgjedh stafin e tij prej këtij lloji. Dhe për ta, ai patjetër është dielli i botës, njeriu më i zgjuar që ka parë ky planet, kultura e tij është fenomenale dhe zemra e tij është e madhe sa e një hipopotami. Këta njerëz dinë të mbajnë vetëm iso. Ata prodhojnë raporte, informacione, të dhëna, fjalime duke i kanalizuar të gjitha sipas preferencës, opinionit e këndvështrimit të “bosit“ a “shefit“. Dhe kjo histori përfundon kurdoherë në atë moral që më madhërishëm se kushdo e ka shprehur Anderseni përrallëtar në parabolën e tij mahnitëse “Mbreti lakuriq“.

Mungesa e mendimit ndryshe në politikën shqiptare dhe në punën e çdo qeverie në Shqipëri, ka bërë që të prodhohet përditë kaq pezëm e armiqësi me të cilën habiten të gjithë misionarët ndërkombëtarë që vijnë të japin mend e këshilla. Të mësuar me lajkat e isot komode, udhëheqësit tanë e gjejnë kurdoherë mendimin ndryshe si ngatërrestar, prishapunës e që ka të bëjë me “ata“, pra me opozitën. Pa praninë e mendimit ndryshe në stafet e tyre, në ministritë, kryesitë e partive, parlament, kryeministri e presidencë, udhëheqësit shqiptarë kurdoherë do të degradojnë në ca autokratë të pështirë që jetojnë jashtë realitetit e nuk e njohin fare atë, që rendin pas qejfeve e kënaqësive edhe pse kanë premtuar të jenë shërbërëtorë të popullit. Nga flamurtarë të demokracisë, ata bëhen kështu pengesa më e sofistikuar për zhvillimet demokratike dhe jeta e tyre nuk është asgjë më shumë se një tollumbace demagogjie.

Botuar në Metropol, 22 mars 2007