Një duet filmik i mrekullueshëm i Istvud

Në arritjet filmike të SHBA për vitin 2006, Klint Istvud vjen njëherësh me dy filma madhështorë për luftën e dytë botërore. Ato janë “Flamujt e etërve tanë“ dhe “Letra nga Ivo Xhima”. Të dy filmat të cilët përshkruajnë një nga betejat më të përgjakshme të luftës në arenën e Paqësorit dhe që plotësojnë në mënyrë të mahnitëshme njëri tjetrin, janë xhiruar i pari në Islandë dhe i dyti në shkretëtirën Mojave të SHBA, me shumë pak skena në vetë ishullin e Ivo Xhimës.

Këto dy filma të Klint Istvudit, aktorit të mirënjohur të filmave me kaubojin e vetmuar e të pabujshëm apo me dedektivin karizmatik Kallahan, nuk janë të vetmit suksese të regjisurës së tij. Ai vjen tek to pas mjaft filmave të bukur e të thellë si “Lumi mistik” apo “Vajza një milion dollarëshe”.

“Flamujt e etërve tanë“ përshkruan luftën për marrjen e ishullit të Ivo Xhimës në shkurt 1945 parë nga pala amerikane, kurse “Letra nga Ivo Xhima” e përshkruan këtë luftë, parë nga pala japoneze. Në këtë luftë të ashpër e cila ka tërhequr edhe më parë vëmendjen e prodhuesve të filmave, humbën jetën në 35 ditë rreth 7 mijë marinsa amerikanë dhe mbi 20 mijë ushtarë japëonezë që mbronin ishullin. Fotografia e njohur “Ngritja e flamurit në Ivo Xhima” për të cilën fotografi Xho Rosental mori çmimin Pulitzer, është edhe sot një nga simbolet e heroizmit në Amerikë.

Pikërisht te tre nga gjashtë personazhet që mbijetuan skenën e ngritjes së flamurit, mbështetet kryesisht filmi “Flamujt e etërve tanë“ bazuar në librin e Xhejms Bradlit dhe Ron Pauers. Klint Istvod e përshkruan heroizmin në mënyrë të thjeshtë e rrënqethëse. Këta djem të dalë nga kriza e madhe ekonomike që cfiliti Amerikën në krye të viteve 1930, qenë njerëz të zakonshëm, pa cilësi të veçanta e të spikatura por që qenë dërguar të mbronin interesat e atdheut të tyre dhe ajo që më së shumti i bënte të kryenin akte heroizmi ishte shoqëria mes tyre dhe dhimbja për shokun e vrarë. Një nga autorët e librit, Xhejms Bradli, e dinte se i ati i tij, Xhon “Dok” Bradli ishte një nga ata që tregonte forografia e famshme e flamurit. Por i jati kurrë nuk i kishte treguar për këtë. Ai bile nuk kishte as edhe një kopje të fotografisë. Vetëm kur ai vdiq, i biri mori vesh se i ati, edhe pse nuk kishte qejf të fliste për luftën, ishte dekoruar dhe kishte qenë pra, një nga heronjtë e saj, ndonse ai thoshte shpesh herë: “Të vetmit heroj qenë ata që nuk u kthyen më“. Duke shkuar para e prapa më kohë, filmi tregon jo vetëm skenat dramatike të zbarkimit të marinësve amerikanë në ishullin dhe marrjen përfundimtare të tij por edhe fatin e mëvonshëm dhe zhgënjimin e herojve që mbijetuan e që lufta do t’i ndjekë pas si një mahi e çmendur gjithë jetën.

Kurse “Letra nga Ivo Xhima” është bazuar në librin e Iris Jamashitës i cili përshkruan letrat që gjenral Kurjabashi, komandanti i mbrojtjes së ishullit (luajtur në film nga i shquari Ken Vatanabe) i ka dërguar gruas e vajzës. Vetë gjenerali kishte bërë shkollën para lufte në Harvard, ai kishte udhëtuar nëpër Amerikë dhe e pëlqente mjaft këtë vend që lufta ja solli ta kishte armik. I gjithë stafi i këtij filmi është pothujase japonez dhe filmi thuhet në gjuhën japoneze. Heroizmi tani flet gjuhën e “armikut”. Dhe në fund morali është i qartë: lufta është e kotë, e padobishme dhe shnjerëzore nga cilado anë që ta shohësh.

Të mahnit thjeshtësia me të cilën Istvud përshkruan këto dy epika të mëdha të luftës. Regjisori artist nuk merret të tregojë se kush është i miri e kush i ligu. Heroizmi është sa te njëra aq te tjetra palë. Ajo që i bashkon fatet e këtyre njerëzve është lufta dhe të qënët njeri, qoftë me veçoritë e karakteristikat e njërit komb apo tjetrit. Shumë kritikë japonezë të filmit thonë se Istvud ka bërë atë që nuk kanë mundur ta bëjnë dot kineastët japonezë mbi filmat për luftën. Ndaj “Letra nga Ivo Xhima” është pritur me mjaft interes nga publiku japonez.

Të dy filmat janë nderuar me mjaft çmime deri tani dhe i dyti, pra “Letra nga Ivo Xhima“ është nominuar për Oskar për filmin më të mirë. Duke i dhënë artistit të madh,aktorit dhe regjisorit veteran Klint Istvud dekoratën e lartë të Legjionit të Nderit disa ditë më parë në pallatin presidencial në Shans-Elize, presidenti francez Shirak tha : “Franca i bën nderime talentit tuaj të madh si aktor, gjenisë suaj si regjisor dhe vendit tuaj në botën e kinemasë“.

Këto filma s’kanë të bëjnë fare me patriotizmin fallco me të cilin pompohen shumë breza njerëzorë në shumë vende të botës. Ata ngrejnë lart paanshmërinë e artistit ndaj nacionalizmave, patriotizmave, politizimeve e mendësive të ngushta për ta mbajtur veten tënde apo bashkëkombasit e tu më të mirë se të tjerët. Një Istvud shqiptar, serb, grek apo çfardo tjetër ballkanas nuk do ta kishte kaq të lehtë për të prodhur dy filma të tillë në mjediset e historitë e trevave të tij. Nacionalistët mustaqethinjur apo edhe ata mustaqepadirsur do t’i turreshin si skifterë për të mos e lënë t’i thoshte gjërat kësisoj. Sepse për ta nuk ka kuptim jeta pa një armik, që është kurdoherë armik, sa do të rrotullohet bota e të rrjedhë koha.

Ky duet filmik është një mishërim i shkëlqyer i artit të vërtetë që nuk njeh kufij, vende e kohë por ka për objekt njeriun dhe vetëm njeriun.

(Botuar në Gazeta Sot, 6 mars 2007)