Të ndërrojmë lojën, jo thjeshtë lojtarët

Ne nje shkrim dy ditë më parë ne Uashington Post, senatori i Ilinoisit, Barak Obama, ylli i ri në ngritje i Partisë Demokratike të SHBA dhe një nga kandidatët e mundshëm për president në 2008 apo më pas, ngre me mjaft mençuri e kompetencë çështjen e një etike të re në jetën politike amerikane në vazhdën e luftës kundër korrupsionit.

Sipas sondazheve të opinionit publik, korrupsioni ishte një temë e lakuar gjerësisht në zgjedhjet e fundit për në Kongres e Senat, në Amerikë. Ishin pikërisht aferat korruptive ato që bënë që shumë nga kongresmenët apo senatorët ekzistues të humbisnin karriget. Por do të ishte gabim të mendohej se ky mesazh popullor, pra ai i luftës kundër korrupsionit, ka për qëllim vetëm një parti apo një politikan. Ai drejtohet në të dy krahët. Prandaj, thotë Obama, nuk është e mjaftueshme të ndrrojmë thjeshtë lojtarët por ne duhet të ndryshojmë lojën. Ai propozon që projekt-ligji mbi etikën duhet të jetë më i plotë. Ne duhet të ndalim çfardo praktike, thotë ai, që do të bënte që një person i arsyeshëm të besonte se një punonjës publik bëhet borxhli ndaj një lobisti. Kjo do të thotë ndalim i plotë në dhurata e dreka e darka, udhëtime të sponsorizuara apo me avionë privatë. Dhe veç kësaj, shton ai, duhet të heqim politikën e partizanizmin nga hetimet e etikës dhe të lëmë gjyqësorin të bëjë punën e vet edhe mbi ne.

Mjaft interesant është gjithashtu në këtë shkrim një propozim i Obamës lidhur me një komision të etikës, të pavarur e jo-partizan që do të shërbente si institucion mbikqyrës i publikut amerikan mbi Kongresin. Komisioni do të kishte në përbërje ish gjykatës dhe ish anëtarë të Kongresit nga të dy partitë dhe do të lejonte çdo shtetas të raportonte shkeljet e mundëshme etike nga ligjebërësit, punonjësit e stafeve të tyre apo lobistët. Ne, mendon ai, duhet të rivendosim besimin e popullit amerikan në procesin etik duke siguruar se interesi vetjak politik nuk mundet më t’i pengojë politikanët në zbatimin e rregullave të etikës. Një tjetër përfundim i Obamës është se nuk mund të ndryshohet mënyra e punës e qeverisë pa ndryshuar së pari mënyrën se si punon kongresi.

Dhe të gjitha këto thuhen për një vend si SHBA ku drejtësia nuk kursen askënd nga ata që provohet se kanë futur garuzhden në pellgun sa të ëmbël aq dhe të hidhur të korrupsionit. Janë mjaft kongresmenë e senatorë të këtij vendi që vuajnë dënime me burg anembanë Amerikës. Të tillë janë Rendi “Djuk” Kaningham, Xhejms Trafikant, Mario Biaxhi e të tjerë. Një numër të tjerësh janë në procese hetimi.

Të vjen çudi se në 16 vjet jete parlamenti në Shqipëri, asnjë deputet nuk është proceduar apo dënuar gjatë mandatit të tij parlamentar dhe ndoshta vetëm një, në mos gabohem, është dënuar pasi ka pushuar së qënuri më deputet. E pra, zërat në popull kanë qenë të shumtë, mediat, kush më pak e kush më shumë, sipas interesave të tyre, i kanë trumbetuar apo fshehur aferat korruptive të deputetëve dhe magjistratët kanë qenë të zënë për të ruajtur karriget e tyre në ato kurthe e prapaskena që u ngre politika, krimi i organizuar e tarafet mafioze.

Korrupsioni është mjerimi i vendeve të vogla e të varfëra si ky i yni. Ndaj ligjet për të përfshirët në korrupsion veçanërisht kur ata janë ligjebërës apo punonjës të lartë shteti, duhet të jenë më të ashprat. Ligji është prita ku duhet të ngecë korrupsioni. Por ligjet tek ne ende vazhdojnë të bëhen të mangëta, të paqarta, jo largpamëse dhe që të nesërmen kanë nevojë për shtesa, amendamente e spjegime. Kjo sepse ato bëhen në një atmosferë të ngarkuar politike ku shpesh herë as që mendohet për prita ndaj korrupsionit apo për rend të vërtetë demokratik, por për stërkëmbsha për kundërshtarët politikë, për lobe interesash të çastit apo të ardhëshme. Mbi të gjitha, zhvillimi i një gjyqësori të ndershëm, të paanshëm, guximtar e larg partizanizmit politik do ta bënte korrupsionin të strukej si një kone e rrahur e të mos lehte si qen i tërbuar anembanë jetës shqiptare.

Një ligj i plotë mbi etikën parlamentare do të pengonte shumë politikanë shqiptarë, qejflij të jetës mondane të bridhnin kazinove e resorteve të botës me paratë e lobistëve që në Shqipëri përfaqësohen nga lloji më agresiv e më i paskrupullt. Do të pengonte shumë nga ahengxhinjtë politikanë shqiptarë të hanë e pinë lokaleve me paratë e atyre që presin t’u hapin ndonjë shteg ku të kalojë fitimi i madh i paligjshëm apo bërë i ligjshëm në mënyrë të paligjëshme.

Por a mund të mbikqyret parlamenti tek ne ashtu siç propozon Obama? Kjo është e dyshimtë pasi kjo lloj mbikqyrjeje lidhet me një moral të lartë publik qytetar, me një kulturë demokratike të ushtruar gjatë. Një komitet i tillë mbikqyrës do të bëhej shpejt një mollë sherri për të përfshirë në të “të mijtë“ apo “të tutë“, të majtë apo të djathtë, të kuq apo blu sado apartiakë të hiqeshin apo shiteshin ata. Ende në Shqipëri nuk është krijuar institucioni i ndrshmërisë civile ku personi të nderohet për fjalën e veprimin e mençur pavarësisht se kjo fjalë apo ky veprim mund të mos i shkojë për hosh atyre që kanë pushtetin. Një komitet i tillë do të kthehej në një organizëm të ngjashëm me KQZ, KKRT e të tjera ku anëtarët i nxjerrin sytë njeri tjetrit për hatër të zotërve që i kanë vënë në ato poste.

Do të ishte me vend që krahas gjithë të tjerave, të përshpejtojmë formimin qytetar të shtetasit shqiptar, mpiksjen e një kulture demokratike gjithnjë e më të fuqishme e aktive. Eshtë detyrë e shoqërisë civile t’i vërë shpatullat këtyre objektivave. Për fat të keq, shoqëria civile e cila u hodh e vrullshme e plot energji në jetën pluraliste shqiptare, në shumë raste ka ardhur duke u bjerur, u familjarizua me pushtetin, u plak dhe interesat ju degraduan në ato më së shumti personale. Energjia e shoqërisë civile duhet përtërirë e shtuar paprerë dhe këtu mund të bëjnë më tepër të rinjtë e shkolluar që hyjnë e dalin në Shqipëri dhe përvojat demokratike të vendeve të tjera.

Ndoshta gjëja më e keqe që ka ndodhur në Shqipëri këto vite është zhgënjimi i publikut dhe mosbesimi te shteti e politika. Kjo ndodhi jo vetëm pas aksidentesh të rënda në jetën politke shqiptare por edhe si pasojë e zallamahisë së përditëshme, e premtimeve boshe, e armiqësisë së egër partiake, e meritokracisë së pamerituar. Eshtë e domosdoshme që ky besim i shtetasit shqiptar tek shteti i tij, tek politikani i tij, deputeti i tij, të rikthehet. Pa të, të gjitha proceset zgjedhore në Shqipëri do të jenë të mangëta, të manipuluara e jo përfaqësuese. Po të vazhdohet kështu, publiku do të mblidhet gjithnjë e më tepër në vetvete, do të mendojë fare ngushtësisht e personalisht dhe do t’u japë dorë shtetarëve të zhvillojnë lojën e tyre të qejfit e akraballëkut. Ja pse është e rëndësishme që ky besim tek publiku duhet rikthyer. Dhe besimi rikthehet, siç thotë Obama, duke ndryshuar lojën dhe jo lojtarët që e luajnë këtë lojë. O popull, je ti pra që e vendos lojën që duhet luajtur.

Botuar në Gazeta Shqip, 6 janar 2007