Veneracioni i sëmurë dhe erudicioni i rremë

Nuk e njoh dhe nuk e di fare zonjen apo zonjushen Gjikondi qe shkruan që nga Çikago, SHBA. Por pësova një mërzi e zhgënjim të madh kur lexova shkrimin e saj botuar ditë më parë në Koha Jone, “Kadare, Havel dhe një Milo”. Në qoftë se do ta futnim në gazetari, shkrimi i saj do të ishte një gazetari e shëmtuar nga ato të cilat në Amerikë të varin teneqetë. Ai ishte një shkrim tifozësh të çmendur që nuk duan t’ja dinë se kush luan apo nuk luan, rëndësi ka që vetëm skuadra e tyre të fitojë.

Shumë pesha të rënda merr mbi vete kjo zonjë apo zonjushë që hyn me kaq guxim e vetëbesim në arenën e jetës intelektuale shqiptare e edhe botërore. Nuk është fjala për respektin e admirimin e pafund që ajo ka për një figurë siç është shkrimtari më i madh në të gjallë e të vdekur në letërsinë shqipe, Ismail Kadare dhe njëherazi një nga shkrimtarët më të mëdhej bashkohorë botërorë. Personalisht, e kam mbrojtur Kadarenë ndaj sulmeve e kastigimeve të dashakeqëve e cmirëzinjve sa që një nga më të shquarit e aradhës sulmuese, Blendi Kraja, më ka graduar duke më përfshirë në truprojat letrare të Ismail Kadaresë. Fjala është për më shumë se kaq. Eshtë një veneracion i sëmurë dhe një erudicion i gënjeshtërt absolut që autorja e shkrimit trumbeton, pozicioni i fyerjes së një plejade të tërë intelektualësh shqiptarë, i gjërave fare të dyshimta e të diskutueshme që hedh me lehtësi e pa droje ajo në rreshtat e shkrimit të saj.

Më lejoni të analizoj më poshtë disa citime nga shkrimi në fjalë. Autorja thotë: “Politikanë bëhen ata njerëz, të cilët s'bëjnë dot art të madh (si Teodor Laço, Besnik Mustafaj apo Preç Zogaj), apo që nuk bëjnë dot shkencë të vërtetë (si Paskal Milo apo Kastriot Islami), apo që përmes politikës kërkojnë emër dhe privilegje që s'i arrijnë dot me profesionin e tyre”. Me ç’të drejtë e thotë kjo shgaravitëse këtë frazë? Vallë ka lexuar ajo ndonjë rresht nga Teodor Laço, Besnik Mustafaj apo Preç Zogaj? Apo di ajo ndonjë gjë nga shkenca e Paskal Milos apo Kastriot Islamit? Po ta botonte një shkrim të tillë zonja apo zonjusha Alma në Amerikë lidhur me subjekte amerikane dhe të thoshte se vetëm Heminguej është shkrimtar gjenial dhe filani e fistëku nuk vlejnë, do ta qeshnin me të madhe. Me sa guxim e mendjelehtësi bën ajo pohime që na i shet si të vërteta absolute? Po sikur Kadare të bëhej një ditë president i Shqipërisë, ç’do t’i mbetej pohimit të saj? A nuk e di ajo se Pablo Neruda, Oktavio Paz, Seint Xhon Persi, Jorgos Seferis, të gjithë çmime Nobel për letërsinë kanë qenë të angazhuar në politikë duke mbajtur poste të larta si ambasadorë, senatorë apo sekretarë të ministrive të jashtme të vendeve të tyre? Po kështu Leopold Sedar Senghor, një nga poetët më të njohur të Afrikës, ka qenë president i vendit të tij apo Bllaga Dimitrova, kryepoetesha bullgare u bë nënpresidente e Bullgarisë. Dhe lista është më e gjatë se kaq.

Komenti i mësipërm është edhe në kontekst me këtë shprehje tjetër të autores: “Havelin askush nuk e quan shkrimtar të madh; ai është një shkrimtar mediokër. Një shkrimtar i madh nuk mund të jetë politikan, ndryshe arti i tij vdes.” Do të isha vërtet kurioz të dija se ç’ka lezuar zonja apo zonjusha nga Haveli duke bërë deklaratën kategorike se ai është shkrimtar mediokër. Mund të jetë edhe kështu, por a i takon vallë asaj ta thotë? Eshtë ende objekt diskutimi sot në se vepra letrare e Havelit sa do maja të larta të arrinte, të ishte më e rëndësishme se sa rezistenca intelektuale e tij ndaj diktaturës komuniste të atij vendi.

Shkrimi në fjalë është plot mëndjelehtësira e gjurmë thashethemesh. “...siç u kërkonte z. Milo, kur ishte Ministër i Jashtëm, mijra dollarë shoferëve që çonte nëpër ambasada”, shkruan ajo tepër e sigurtë. A mund të thuhet ky pohim kaq kollaj në një shkrim? Kjo ka bërë që shumë nga gazetat shqiptare të vuajnë nga mungesa e seriozitetit duke lakuar nëpër rreshta të gjitha thashethemet që thuhen dhe pa argumentuar e vërtetuar ato që hidhen si fakte e prova 100% të sigurta.

Më tej akoma, në shkrim thuhet: “Pa Kadarenë dhe letërsinë e tij të madhe evropiane sot Evropa do të na shihte si otomanë apo si muxhahedinë... Mendo, për një çast Shqipërinë e sotme pa Kadarenë. Humbetirë kulturore, zbrazëtirë e madhe, mjerim intelektual kur mendon se anti-intelektualizmi është ulur këmbë-kryq dhe sundon.” Sa naive, mendjelehta e amatoreske tingëllojnë këto fjalë. Pra pa Kadarenë ne do të na shihnin si otomanë e muxhahedinë? Vërtet? Kush do të na shihte kështu? Vetëm ndonjë që ka aq mend sa autorja e shkrimit. Shqipërinë nuk e bën një njeri i vetëm sado i madh të jetë ai siç është Ismail Kadare. Në jetën intelektuale shqiptare vërtet ka amulli e përçarje por jo se anti-intelektualizmi na qënka ulur këmbëkryq dhe Shqipëria po pret Alma Gjikondin (që së bashku me idhullin e saj) të vijë e ta shpëtojë.

“Marksi ka qenë njeri i vështirë, por i madh. Sartri ka qenë akoma më i vështirë, por gjithashtu i madh. Dostojevski ka qenë shumë njeri i vështirë, por një kolos i vërtetë në letërsi,” thotë ajo në shkrim. Këto dihen. E pastaj? Mos vallë këta s’ka guxuar t’i sulmojë apo kritikojë kush në kohën e tyre? Kjo zonjë apo zonjushë mrekullohet nga madhështia e gjenijve dhe harron që edhe ata janë bashkëkohorë në kohën që kanë rrojtur. Dhe si të tillë mund të tërheqin edhe kundërshtime apo kritika nga të tjerë bashkëkohorë se jo gjithmon mund të kenë pasur të drejtë. Njutoni është një shkencëtar gjenial por ata që e njohin shkencën e dinë se ç’poshtërsi të madhe prej njeriu të vogël bëri ai ndaj Laplasit që këtij të fundit të mos i njihej merita e zbulimit të njësimit integral. Po kështu, thuhet se Dostojevski ka spiunuar e futur në burg shokë të tij dhe Marksi ka patur një fëmijë të paligjshëm me shërbyesen, ndërkohë që komunistët e kanë mbajtur si gjeniun e moralit.

E rëndësishme është pra të mos hyjnizojmë kultet dhe të mos kemi atë venerim për ta duke na zënë sytë e duke fyer gjithkënd tjetër që kontribuon sado pak në fushën e mendimit, të artit apo shkencës. Pozicione të tilla prej gjykatësish kategorikë nuk i shkojnë individëve që kanë në biografitë e tyre vetëm tre-katër shkrime me opinione të dyshimta e të pabaza. Duke vënë re këtë shkrim apo ndonjë tjetër priresh të mendosh se janë autorë të tillë që ndikojnë në çoroditjen e shtypit shqiptar ku gjithkush mund të shkruajë për çfardo teme e të trajtojë çfardo problemesh. Personalisht jam në anën e Volterit të madh, i cili duke qënë një kundërshtar i paepur i teorive të Zhan Zhak Ruso-së, shkruante: “Nuk jam dakord as edhe me një fjalë nga e gjithë vepra e tij, por do ta mbroja edhe me të fundmen pikë të gjakut tim të drejtën e tij për të thënë cilëndo nga ato fjalë“. Por Volteri e thoshte këtë fjalë për Rusonë, e jo për cilindo që i mbushej mendja se di të shkruaj vetëm se qënka i dashuruar pas një gjeniu dhe fyen e injoron gjithë të tjerët.

Botuar në Gazeta Sot, 3 nëntor 2006