Shqipëria dhe Indeksi 2006

Ditët e fundit u botua Indeksi vjetor i lirisë së shtypit anembanë botës nga organizata e mirënjohur Gazetarët Pa Kufi (GPK). Indeksi 2006 përfshin 168 vende. Për përpilimin e tij, organizata ka shpëprndarë pyetësorët me 50 pyetje të hollësishme rreth lirisë së shprehjes të cilët janë plotësuar nga 14 shoqata botërore në mbrojtje të lirisë së shprehjes, 130 korespondentë që përbëjnë rrjetin botëror të vetë GPK, si dhe një numër i shumtë gazetarësh, studjuesish të shtypit dhe veprimtarë të të drejtave të njeriut kudo në botë. Indeksi përpilohet mbi bazë viti, nga shtatori në shtatorin e vitit pasardhës. Në bazë të studimit, çdo vendi i është vënë në korrespondencë një numër pikësh që në këtë indeks lëviz nga 0.50 në 109.0. Vendet me më pakë pikë janë më lart në klasifikimin e përgjithshëm. Kështu Finlanda, Irlanda, Islanda dhe Hollanda ndajnë vendin e parë me 0.50 pikë kurse në vendet e fundit, me 95 deri 109 pikë janë Kuba, Eritrea, Turkmenia dhe Koreja e Veriut.

Në Indeksin 2006, Shqipëria renditet në vendin e 80 së bashku me Katarin, me 18.0 pikë. Duket sikur nuk është fort keq, të jesh diku në mesin e listës 168 vendëshe lidhur me lirinë e shtypit. Por nuk është ashtu. Në se analizon me hollësi rezultatet e studimit dhe edhe studimet e viteve të tjera të këtij lloji, sheh të tjera hollësira e këndvështrime që tregojnë se liria e shtypit në Shqipëri po shkon tatëpjetë në vend që të shkojë përpjetë. Në indekset e viteve 2003, 2004, 2005 dhe 2006, Shqipëria ka patur respektivisht 6.50, 11.50, 14.17 dhe 18.0 pikë. Pra gjendja sipas këtyre studimeve ka ardhur duke u përkeqësuar përsa i përket lirisë së shtypit në Shqipëri. Vitin e kaluar ajo ishte në vendin e 62-të, sivjet ka zbritur në vendin e 80-të. Përmbi të janë vende të tilla si Kongo, Lesoto, Togo, Madagaskari, Hondurasi e të tjerë. Të bën përshtypje që Kosova, nga vendi i 100 në Indeksin 2005, ka kapërcyer në vendin e 70 në Indeksin e këtij viti duke lënë prapa edhe Shqipërinë. Gjithashtu të bën përshtypje se nga vendet evropiane, Shqipëria ka nën vete vetëm Moldavinë, Ukrainën, Rusinë, Bjellorus dhe Turqinë. Të gjitha vendet e Evropës Juglindore janë me tregues më të mirë dhe katër prej tyre kanë përparim nga një vit në tjetrin, thotë raporti i GPK.

Kush e pengon lirinë e shtypit në Shqipëri? Faktori kryesor është ashpërsia e luftës politike, bastionizimi politik e ndarja e opinioneve nëpër llogoret partiake. Shteti vërtet nuk fut gazetarë në burgje ( përndryshe Shqipëria do të kishte gati 100 pikë, si Kuba e Koreja e Veriut) por i luan ndryshe burgjitë. Shtypi klasifikohet: kush është me ne e kush kundër nesh. Pastaj nisin taktikat: si ta bëjmë këtë të heshtë, apo atë të lavdërojë? Si t’ja mbyllim gojën me inspektorët e taksave, si ta miklojmë me reklamat shtetërore? Ende ruhet struktura prej hipopotami e radiotelevizionit kombëtar. Ende aty rri Zheji, si Kasheu i pavdekshëm që u shërben të gjithë zotnijve. Çfar radiotelevizioni publik është ky? Vetëm pse publiku paguan taksa për të? Në qoftë se qeverisë i duhet një i tillë, le ta reduktojë në një strukturë të vogël që do të pasqyronte veprimtaritë e qeverisë, projektet e saj etj. Kaq. Dhe si i tillë, ai do të kalonte nga një qeveri në tjetrën. Por të mos mashtrohet publiku se RTV na qënka publik. Ai është publik sa ç’është Tur Ejfeli i atyre shqiptarëve që kanë shkruar emrat e tyre në majën e tij.

Shtypi vazhdon të ruajë formën anakronike të gazetave partiake dhe atyre të pavarura. Gazetat e varura dihet se janë të partive të cilat edhe pse nuk i lexon kush, vazhdojnë me kokëfortësi të harxhojnë drutë e pyjeve shqiptare (apo të botës). Gazetat e pavarura varen hu më hu, ku këtu e ku atje. Po të parodizonim shprehjen e Tolstoit në hyrje të Ana Kareninës, do të thoshim: Gazetat e varura janë të varuar njëlloj, të pavarurat janë të pavarura secila sipas mënyrës së vet.

Shtypi i pavarur mbetet ende i individualizuar në pronësinë e tij. Individi pronar ndikon më shumë te gazeta se sa një bord aksionerësh. Por edhe këto borde që kanë nisur të krijohen duhen vënë sa më parë mbi baza ligjore dhe ato që shkruhen në ligje të zbatohen pa një pa dy nga organet përkatëse. Vetëm në Shqipëri ndodh që një aksioner me 3-4% të aksioneve në një media, nuk i lë bashkëpronarët të hyjnë në pronën e tyre dhe kur ata kanë dhjetfishin e aksioneve të tij. Gjithsesi, kalimi i pronësisë në bashkësi aksionerësh do të sjellë liri më të madhe për shtypin sepse në qoftë se lidhjet politike konjukturiale të një individi pronar do të zëvendësoheshin me lidhjet përkatëse të grupit të aksionerëve, këta të fundit do ta kishin më vështirë për të ndikuar te mendimi i lirë gazetaresk për shkak të variacionit të lidhjeve të mësipërta.

Sigurisht që vartësia apo pavartësia e shtypit ndaj strukturave qeveritare dhe partive politike ndikon drejtpërsëdrejti në lirinë që ka gazetari për të shprehur mendimin e tij. Nga ana tjetër, vetë gjendja ekonomike e pakënaqëshme e gazetarëve, ndërkohë që ata shohin se si pasurohen me të shpejtë pushtetarët e ndryshëm, i bën ata të ndikohen edhe nga “ndere” të vogla e të parëndësishme, një darkë apo një drekë në një restaurant luksoz, një shërbim jashtë shtetit për të mos folur për “ndere” të rënda që kanë të bëjnë me makina, shtëpi, vila plazhi etj. Në këtë mënyrë, ndodh që gazetari të përbetohet që është i lirë dhe thotë atë që mendon por ai vetë e di mirë se sa i lirë është në atë kufizim lirie që ndërtohet edhe me kontributin e tij.

Në fund t[ fundit, nuk ka si të jetë i lirë një shtyp apo media audiovizive në një vend ku gëlon korrupsioni, zallamahia politike, kondrasenset e shumta logjike që vihen re në strukturat e ndryshme shtetërore, në marrëdhëniet mes kushtetutës, ligjebërësve, ekzekutivit, presidencës. Janë të gjitha këto që duke instaluar atë frymë të pashëndetëshme kanë ndikuar në katapultimin e Shqipërisë nga vendi i 63 në të 80, në Indeksin 2006 të GPK. Dhe për këtë duhet të bëjnë më shumë OJQ-të e ndryshme, organizatat e gazetarëve që veç bëjnë sherr me njera tjetrën e mbi të gjitha Instituti i Mediave që vegjeton prej vitesh.

Për lirinë e shtypit e të shprehjes duhet të luftojmë të gjithë. Por më së shumti duhet të luftojë vetë njeriu i shtypit e i medias. Misioni i tyre është i madh e i përkushtuar. Ai nuk është i lehtë e pa rreziqe. Sigurisht që po të ndjekësh ndershmërinë, ai i gazetarit është i fundit në hierarkinë e profesioneve që të bëjnë të pasur. E kam thënë dhe në shkrime të mëparshme që në situatën ku ndodhet Shqipëria është e domosdoshme ngritja e gazetarisë gjurmuese. Të tillë gazetarë, duke bërë me pasion detyrën e tyre të raportimit të faktit do të arrinë të zbardhin shumë aspekte të jetës shqiptare duke u bërë me plot të drejtë një pushtet i katërt, pushtet i së drejtës dhe fjalës së lirë.

Botuar në Gazeta Sot, 27 tetor 2006