Heshtja që mashtron

Nostalgjia e herëpasherëshme për të kaluarën komuniste që gjallohet e bën majë nëpër trazirën e jetës shqiptare është diçka që nuk e nderon këtë komb dhe flet kundër vetive të mira që ai i atribuon me krenari vetes. Eshtë e vërtetë që popujt përshtaten shpesh herë të rrojnë në kushte më të rënda se çdo të rronin natyralisht, në kushte të shkaktuara nga vetë qënie e struktura shoqërore. Eshtë e vërtetë se ndodh që vjen një kohë kur ata nuk gjejnë dot forcë të ngrihen e të shkundin zgjedhën e tiranisë dhe harrohen në përditshmërinë e jetës njerëzore me të gjitha të mirat e të ligat e saj. Në këtë rast, kur një zhvillim mbarëbotëror e përmbys këtë zgjedhë e tirani siç ndodhi me diktaturën komuniste, vërtet nuk ka pse njerëzit të bëjnë heroin e luftëtarin e paepur por ama nuk ka edhe pse të bëjnë indiferentin, të përgjumurin, për të cilin ajo që ndodhi, si të ndodhte si të mos ndodhte, na qënkësh njëlloj.

E pra, nuk është kështu. Ajo që ndodhi me shoqërinë shqiptare në fillim të viteve 1990, është kontakti i parë i këtij populli me demokracinë e vërtetë, është ngjarje më e madhe se pavarësia, shtetformimi, çlirimi nga pushtuesit e të tjera. Rrëzimi i komunizmit dhe ardhja e demokracisë në Shqipëri nuk ka precedent në jetën e këtij populli gjatë tërë historisë së tij. Sepse ai asnjëherë nuk ka qenë i lirë, as në kohën e Skënderbeut, të sulltanëve, të Zogut apo Enver Hoxhës. Kjo nuk duhet harruar kurrë dhe s’duhet lënë të mbulohet me lëmashkun e nostalgjisë për jetën gjoja të qetë e të siguruar në komunizëm.

Ata që mbrojnë sistemin komunist në Shqipëri, që vazhdojnë të nderojnë Enver Hoxhën, diktatorin tipik të komunizmit të atrofizuar në variantin më të ashpër të tij, janë një vrasje e persekutim i dytë për të vrarët e të persektutuarit e asaj epoke dhe një turp i madh si për të vdekurit që ikën të zhgënjyer, për të gjallët e dalë gjallë nga katrahura komuniste ashtu dhe për ne të tjerët që e përjetuam si fëmijë apo që lindëm më pas asaj monstre makabre.

Komunizmi është sistem i mediokritetit. Dijenitë që ky sistem kërkon nga individi janë të cunguara e të cekta. Dijenitë e thella e të gjera e bezdisnin dhe i nxirrnin telashe atij. Për më tepër, izolimi nga bota u bë gjithashtu një tipar thelbësor i komunizmit shqiptar. Pra njerëzit mediokër janë ata që kanë hak ta vajtojnë përmbysjen e tij, kanë hak të kujtojnë me nostalgji Enverin e tyre, atë figurë të pashkollë e arriviste, të pakulturë e inatçore, psiken e tij të sëmurë e delirante dhe diabolizmin e përçudshëm që do t’ja kishte zili edhe vetë Luciferi. Duhet kujtuar se jo të gjithë njerëzit jetonin keq në komunizëm. Kishte një sërë syresh që edhe pse të pasigurtë në jetën që bënin sepse thundra e atyre që kishin më lart mund t’i shkelte në çdo kohë, qenë gjithsesi të kënaqur në atë farë relativizmi të ndërtuar jetësor kur mijra e mijra të tjerë vuanin me të vërtetë. Këtyre të favorizuarve të komunizmit u shkonte fjala në të gjitha terrenet ku bënin jetën e tyre, në familje, rrethin shoqëror , në komshij, lagje e deri në nivelin që kishin në strukturën shoqërore apo shtetërore. Shumë nga ta edhe pa punuar fare (në se do të heqim mënjanë punës sorrollatjet e kota, propagandën, survejimet. mësimet e partisë dhe çdo gjë tjetër që lidhej me mbajtjen e rendit) siguronin një jetë normale brënda paftave kufizuese që qënieve njerëzore u vinin atë kohë si kuajve. Njerëz të tillë është e natyrshme që sot të kenë nostalgji e mall për të shkuarën. Sot, asgjë nuk bëhet pa punë dhe fjala jote nuk dëgjohet se je kuadër partie apo kryetar kooperative. Hierarkia e re e vlerave, sado që shpesh herë e shrregullt dhe kaotike, i mërzit shumë nga përjetuesit e të favorizuarit e sistemit komunist.

Kishte mjaft arsye se pse sistemi i kaluar komunist nuk u trajtua siç duhet në Shqipëri. Së pari, vetë një pjesë e flamurtarëve të demokracisë në të gjithë formacionet politike e sociale shqiptare nuk qenë të interesuar për ndarjen e sheshimin një herë e mirë të gjërave. Ata trëmbeshin se mos u kujtonin të kaluarën e tyre, përkatësinë në parti, lidhjet familjare e krushqitë me nomeklaturën, pale kur kishin edhe ndonjë dosje të policisë së fshehtë apo ndonjë dëshmi që u ruhej në dosje. Një pjesë e tyre, veç trëmbjes së mësipërme, e kishin dhe e kanë të pandërgjegjëshme braktisjen e ideologjisë marksiste. Ajo u ka hyrë në gjak dhe me të do të vdesin.

Edhe kur lufta kundër komunizmit e mbeturinave të tij të transformuara e gjallëruara në jetën e tranzicionit demokratik u shpall si parullë e ditës, ajo ishte më tepër një retorikë fushatash zgjedhore e lufte partiake dhe jo një luftë e ndershme e pa kompromis. Logjikisht, kjo luftë nuk ka pse pritet prej politikanëve të cilët janë pragmatistë e të dhënë pas zhvillimeve të jetës së sotme. Kjo do të ishte lufta e ndershme e klasës intelektuale e cila u trodh e u përçudnua nën elektroshokun komunist për 50 vjet me rradhë. Ku janë vallë historianët, politologët e sociologët shqiptarë që nuk e trajtojnë këtë temë? Mirë të vjetrit që u shkoi jeta me duartrokitje miratuese, po ku janë vallë më të rinjtë, ata që kanë bërë mastera e doktoratura e sot janë në Shqipëri apo në institucione e universitete të botës? A nuk është detyra e tyre të bëjnë viviseksionin e kavjes komuniste me të gjithë protagonistët e saj? Pse filosofë si Prof. Fuga bëjnë analiza shpesh herë konfuze mbi të përditëshmen por nuk analizojnë mostrën e një diktature të pashëmbullt në historinë e botës, siç ishte komunizmi shqiptar? Sa kollaj dalin dokumente për gjëra personale e të rëndomta dhe kurrë nuk shfaqen dokumente e vendime gjyqësore që kanë pushkatuar, burgosur e internuar njerëz.

Sado e armuar me ligjet e kushtetutat e kohës të miratuar gjoja nga populli, dikatatura e demagogjia komuniste është prapë e prekëshme dhe e kapëshme nga logjika e drejtësisë humane të një sistemi demokratik. Në Evropë bëhen thirrje për të dënuar krimet e periudhës komuniste kurse tek ne intelektualët vihen në rresht e prononcohen në artikuj e intervista ose për tema banale e të rëndomta sado që mund të kenë të bëjnë me persona të rëndësishëm publikë, ose me tema abstrakte si identiteti kombëtar e gjithfar filozofimesh eterne erudite e pa bereqet.

Kjo heshtje mashtruese dhe vringëllimi i polemikave vetëm për problemet e rëndësishme apo të parëndësishme të së sotmes janë ato që ushqejnë nostalgjinë e mallin komunist dhe cysin edhe më korrupsionin moral e politik që degjeneron shoqërinë shqiptare. Dhe është e natyrshme: pa u vendosur një kriter vlerësimi moral për të shkuarën, nuk mund të ndërtohet kuadri brenda të cilit do ta vinte veten cilido individ që hyn në politikë. Eshtë koha që shoqëria shqiptare të ndahet një herë e mirë me të kaluarën. Eshtë jo vetëm e turpshme por katastrofike që ende të flitet me të butë e me doreza për diktatorin, diktaturën dhe rrotat, dërrasat e burgjitë e saj shpërndarë anembanë vendit me justifikimin se mos na mërxiten veteranët, ish komunistët apo kriptokomunistët që në s’kanë fare mend, atë mendje të mbajnë. Eshtë turp e më tepër se turp që nuk hapen ende dosjet e arkivat e periudhës komuniste por u lihet dorë e lirë vetëm ca të pehlivanëve që thurin intriga politike e i përdorin në interes të politikës ato që të tjerët nuk i zotërojnë dot. Eshtë turp e më tepër se turp të mos evidentohen në Shqipëri krimet e kohës envero-ramiziste. Kjo do të ishte përmendorja më e denjë e më njerëzore që mund të ngrinim ne sot për ata që diktatura griu e bloi në ingranazhet e saj vrastare. Eshtë turp e më tepër se turp të mos zgjidhet ende në Shqipëri problemi i pronës, kur prona komuniste e nomeklaturës nuk dihet se ku i ka hedhur rrënjët. A vërtet kaq naivë të ishin kryekomunistët shqiptarë sa që të mos mendonin se do vinte një ditë kur s’do qenë më në krye dhe do t’u duheshin para? E pra, ç’ka bërë shoqëria shqiptare për paratë e Shqipërisë që mund të jenë fshehur bankave të botës? Ç’kanë bërë politikanët, intelektualët, akademikët, gazetarët? Një vërë në ujë. Vetëm janë grindur e gërrmërrur me hijen e tyre. Koha shkon dhe gjërat zënë lëmashk e mbulohen duke u bërë gjithnjë e më e vështirë të gjesh thellësirave thërrimet e së vërtetës. Ka të urtë që na mësojnë se e mira është të shihet e ardhmja dhe të lihet pas e kaluara. Po kur copat e fragmentet e së kaluarës i gjejmë përditë në udhën e së ardhmes sepse ato i heqin osh mbartësit e fanatikët e tyre, atëhere me to duhen larë hesapet një herë e mirë sepse ato janë që na pengojnë të gjejmë paqen me veten e me të tjerët, të mësojmë demokracinë e të ndërtojmë një shoqëri që sado herë pas here do t’i vijë turp ta kthejë kokën pas, prapë do të ndihet mirë në se ka garantuar që e ardhmja e saj nuk do t’i ngjajë në asnjë aspekt së shkuarës.

Botuar në Gazeta Sot, 7 nëntor 2006