Kujtesë biznesmenëve shqiptarë

Pak ditë më parë në SHBA vdiq në moshën 87-vjeçare Robert B. Vegman, novator i supermarketeve, një njeri i biznesit mjaft i respektuar në të gjithë vendin. Ai është ideatori i blerjes me një ndalesë (one-stop shopping) në rrjetin e supermarketeve të familjes së tij, duke kombinuar nën një çati të vetme të gjitha ç’i duhet të blejë konsumatorit, me punishtet e bukës, ushqimet e importuara, kafes dhe laboratorit të fotografive, mes shumë të tjerash.

I ati dhe xhaxhai i z.Vegman nisën biznesin e shitjes së zarzavateve që në vitin 1921 dhe shumë shpejt ngritën kompaninë e tyre. Në vitin 1946, pas mbarimit të universitetit dhe shrëbimit në marinë, Vegmani i ri nisi punën si kasap dhe pas një viti u bë menazher i dyqanit. Pas vdekjes së të atit dhe xhaxhait, në 1950 ai u bë presidenti i kompanisë së familjes së tij. Përnjëherësh ai rriti pagat e punonjësve dhe futi sigurimet shëndetësore të tyre. Ai e ndryshoi hierarkinë e korporatës, duke e hequr të ëmën nga posti i nënpresidentes (ajo nuk i foli me gojë me vite për këtë).

Vegman është pionieri i futjes së kodeve të unifikuara për produktet ushqimore të paketuara dhe nga të parët që futi në dyqanet e tij skanimin e mallrave me kompjuter në regjistrat. Kompania e tij mbahet e veçantë në Amerikë për besnikërinë e punonjësve dhe klientëve të saj. Paga mesatare e punonjësve të kësaj kompanie është 92,000 dollarë në vit (kur 180,000 dollarë në vit është paga e zyrtarëve më të lartë të shtetit dhe 40,000 është paga vjetore mesatare e mësuesve). Që nga viti 1984, kompania ka dhënë 56 milion dollarë për shkollimin e punonjësve të saj, përveç programeve shëndetësore. Vitet e fundit, z. Vegman jepte 70 përqind të të ardhurave të tij për arsimin në vend. Në 1995 ai dhuroi 25 milion dollarë për arsimimin e fëmijëve në Rotçester, vendi ku banonte.

Ky biznesmen nuk është i vetmi në bamirësinë e tij në SHBA. Njihen nga të gjithë donacionet e shumta në të gjithë botën të Xhorxh Sorosit, të pronarit të madh të Microsoft, Bill Gejts e shumë e shumë të tjerëve. Shumë muze, biblioteka, institucione shkencore e arti që tashmë janë pronë publike në SHBA, janë dhuruar nga biznesmenë të fuqishëm të vendit të njohur e të respektuar nga të gjithë për humanizmin e bamirësinë e tyre.

Në Shqipëri, për fat të keq, në klasën e biznesmenëve nuk ekziston ende në përgjithësi kjo frymë. Për më keq akoma, mbizotëron fryma e mashtrimit, si ndaj punonjësve ashtu edhe ndaj klientëve. Pronarët e bizneseve rendin pas fitimeve me tre shifra në përqindje dhe duke mos kuptuar logjikën e thjeshtë të marketingut të sotëm se fitimi është më lehtësisht i arritshëm nëpërmjet sasisë së shitjeve se sa rritjes së çmimeve. Në Shqipëri, çmimet rriten çuditërisht edhe në prag kremtimesh të mëdha. Shumë biznese punojnë me dy regjistra, për të fshehur të ardhurat nga taksimi. Rrallë gjen në politikat e punësimit të tyre, sigurimet shoqërore e shëndetësore të punonjësve dhe bashkëpagesën për pensionet që e bëjnë të gjitha kompanitë amerikane. Shumë nga firmat e ndërtimit, megjithse i kanë ngritur në qiell çmimet, vazhdojnë të veprojnë si firma piramidale dhe i ngrenë ndërtimet me kapitalet e të interesuarve të regjistruar për të marrë shtëpi. Mjaft biznese janë ende të dyshimta në zanafillat e tyre, lidhur shpesh herë me krimin e korrupsionin, drogën e paratë e pista dhe kjo spjegon se pse ndodh që shumë nga biznesmenët ndihen të pasigurt dhe ca nga ta edhe vriten barbarisht duke mos u kursyer as familjet e tyre. Mbaj mend që në qeverinë e parë të Berishës me një program të madh të mbështetur nga jashtë, u futën në regjistrat e dyqaneve makinat elektronike. Pastaj ato të gjitha dolën jashtë loje. Pakë biznese të rregullta i kanë ato ende. Kjo është prirja për të fshehur fitimin apo më tej akoma edhe për ta përdorur biznesin për pastrim parash e njëmijë pisllëqe të tjera.

Biznesmenët tanë dinë vetëm të kërkojnë nga shteti e nga shoqëria. Shteti shpesh herë u a bën punën më të vështirë, i diskriminon politikisht, apo sipas tarafeve, u kërkon “zarfat” veç tarifave ligjore etj. Por janë ata në fakt që e kanë mësuar kështu shtetin. Në rast se një filan pushtetar i kërkon zarfin biznesmenit sot për një tender apo leje ndërtimi apo favor tjetër, ka shumë mundësi që po ky biznesmen më parë t’ja ketë shpënë zarfin, pa ja kërkuar, atij pushtetari apo paraardhësit të tij. Bizneset tona vuajnë shpesh nga nepotizmi, klani, krahinarizmi. Brenda këtyre lidhjeve fshihet mugesa e aftësive menazheriale, përfitimi pa punë, manjakllëqet e tepritë e grave, fëmijve, nuseve.

Makutëria shihet edhe në biznese të tilla më fisnike si ai që ka të bëjë me librin. Botohen gjithfarsoj gjërash, mjafton që autori grafoman të paguajë e bibliobiznesmeni të marrë fitimin e vet bashkë me financime ambasadash e organizatash brenda e jashtë, kur vetë këta duhet të ishin të parët për të dhënë shembullin e donacioneve të fuqishme për librin, arsimin e kulturën shqipe, në vend që të rendin e të ngrenë vila skutave të bregdetit e të harxhojnë para pa hesap për kënaqësi vulgare e të rëndomta.

Komuniteti i biznesit është një autoritet i fuqishëm në çdo shoqëri moderne. Kur është i ndershëm ai, është i ndershëm edhe shteti se nuk ka si bën tjetër. Shpesh herë këtë rol të biznesit e harojmë dhe merremi vetëm me politikën e politikanët duke fajsuar vetëm ata për amullinë e mospërparimin e shoqërisë. Po të jenë biznesmenët në baza të shëndosha e të kenë mbështetjen e publikut nuk kanë pse tremben nga politika e politikanët. Kur nuk ndodh kështu, krijohen lidhje të pandershme biznes-pushtet dhe shumë politikanë turren të hyjnë në politikë duke i vënë bizneset nën emra të tjerë e duke bërë sikur heqin dorë prej tyre.

Nuk është krim të jesh i pasur. Krim është të jesh i pandershëm, të mashtrosh e të bësh dallavere. Makutëria për fitim, që i ka rrënjët te varfëria e barazitizmi i regjimit komunist që lamë pas, sjell veç kokëçarje e pasoja të pakëndëshme për njeriun e biznesit. Ndaj desha që vdekja e Robert Vegman të ishte një kujtesë për të gjithë biznesmenët shqiptarë, për t’i bërë ata të vetëdijshëm se vetëm shpirti i gjerë e bamirës, ndershmëria e respekti për punonësit e klientët të bën të nderuar e të vë në piedestalin e shoqërisë.

(Botuar në Koha Jone, 26 prill 2006)