E ardhmja bëhet përditë

Ecuria e një vendi, arritjet e dobësitë e tij jo kurdoherë përcaktohen saktë nga fjalët e njërit apo tjetrit personalitet të huaj që viziton atë vend. Shpesh herë, fjalë të tilla, që thuhen në mënyrë diplomatike, interpretohen kryekëput ndryshe nga forcat e ndryshme politike në pushtet apo në opozitë, brenda vendit. Një gjë e tillë ka kohë që ngjet në Shqipëri. Por jeta nuk është e gjitha fushatë zgjedhore. Jo kurdoherë, faktet e realiteti përkojnë me entusiazmin e mitingjeve, intervistat optimiste të politikanëve dhe bisedat e kafeneve. Ka ardhur koha që kur bëjmë bilance arritjesh dhe duam të përcaktojmë udhë e strategji që ndikojnë të ardhmen e vendit, është e mira të ulemi e të studjojmë raporte profesionale të cilat na tregojnë se ku jemi e ç’duhet bërë për të shkuar më përpara.

Një i tillë është një studim i fundit i Bankës Botërore, Mbështetja publike financiare për novacionin komercial: Studim mbi ekonominë e dijes të vendeve të Evropës dhe Azisë Qendrore (http://web.worldbank.org).

Termi “ekonomi e dijes” që qarkullon vitet e fundit në literaturën botërore, është futur me qëllim që të mishërojë prirjen e zhvillimit ekonomik botëror dhe rolin në të të shkencës e teknologjisë. Ekonomi e dijes është ajo ekonomi ku organizata dhe njerëzit e marrin, krijojnë, shpërndajnë dhe përdorin dijen më efektivisht për zhvillim më të madh ekonomik e shoqëror. Një ekonomi krijuese e dijes pasqyrohet në kapitalin njerëzor të specialistëve, shkencëtarëve dhe sipërmarrësve që janë teknikisht dhe në mënyrë krijuese të aftë përfshijnë në njohuri krijimin dhe shpikjen. Këto aftësi të bollshme shkencore e teknologjike të ndërthurura me aftësitë sipërmarrëse janë përbërësit bazë mbi të cilat ngrihet novacioni i cili nga ana e vet sjell përfitime edhe më të mëdha për ekonominë. Ekonomia e SHBA është një shëmbull i shkëlqyer i kësaj lloj ekonomie ku financimi i shtetit për shkencën e teknologjinë është i ndërthurur në harmoni me financimin privat të korporatave të cilat janë të interesuara për këtë apo atë zhvillim shkencor e teknologjik.

Në studimin e përmendur, janë analizuar 30 vende të Evropës dhe Azisë Qendrore, duke përfshirë Evropën Qendrore, Evropën Juglindore dhe Azinë Qendrore. Raporti bën vlerësimin e këtyre vendeve sipas një shkalle nga 1 deri në 10 pikë. Lidhur me indeksin e ekonomisë së dijes (KEI), Shqipëria me 2.99 pikë renditet në vendin e 29-të duke lënë pas vetëm Taxhikistanin. Në bazë të vlerësimit të sistemit të novacionit kombëtar (NIS), studimi dallon katër shtylla kryesore: 1) regjimi i stimulit ekonomik, 2) novacionet, 3) arsimi, 4) struktura informative. Pikët dhe vendi i Shqipërisë në këto katër shtylla janë respektivisht: 1) 2.66, vendi i 23-të, 2) 1.65, vendi i 28-të, 3) 4.81, vendi i 28-të, 4) 2.82, vendi i 27-të. Si përfundim i të gjithë treguesve të mësipërm, Shqipëria ka një renditje të përgjithëshme në vendin e 27-të, duke lënë pas vetëm Kirkistanin, Uzbekistanin e Taxhikistanin dhe duke patur mbi vete edhe vende si Bosnje e Herzegovina e Molldavia, duke mos përmendur të tjerat.

A i lexojnë këto raporte autoritetet përkatëse të vendit dhe a vrasin mendjen mbi to? Apo e kanë hallin vetëm sa makina t’u lënë deputetëve, si ta bëjnë votimin, me kuti apo me elektronikë e plot të tjera. Arsimi në Shqipëri është vërtet ku thërret qameti dhe kërkon veprim të shpejtë e konkret se fëmijët rriten dhe boshllëqet mbeten. Le të shpenzojë më pakë për veten e saj qeveria dhe më shumë për arsimin, shkencën e teknologjinë. Këto dy të fundit po përjetojnë tani një periudhë amullie të pashëmbullt: të prishet apo të mos prishen institutet dhe Akademia e Shkencave, të shkojnë apo të mos shkojnë pranë universiteteve? Qeveria ngre një komison të vetin, Akademia një tjetër. Nuk merret vesh ç’bëhet. Që ka plot njerëz që livadhisin në institutet e Akademisë dhe të ministrive, kjo është e padyshimtë. Por të tillë ka plot edhe në universitete. Kur ndërton e riorganizon sistemin e kërkimit shkencor të një vendi, lipset ta vrasësh mendjen mirë, se nuk është se po ngre një kopësht fëmijësh që nesër e prish prapë dhe e vë atje ku do.

Raporti i mësipërm i Bankës Botërore ka të bëjë pikërisht me rrugët për ta bërë shkencën e teknologjinë më të efektshme për zhvillimin ekonomik të vendit. Dhe shkenca e teknologjia fillojnë që te arsimi i ciklit të ulët, te fondet për arsimin, pagat e arsimtarëve, cilësia e mësimdhënies, stimulimi i biznesit, te nxitja e shpikjeve dhe novacioneve, e studimeve që i vlejnë ekonomisë, te kërkimi origjinal por edhe aplikimi shkencor e teknologjik i atyre që tashmë bota i përdor në praktikat e veta. Të gjitha këto janë procese të tilla që japin rezultate pas dhjetvjeçarësh të tërë ndaj është krim dhe e pafalëshme të vonohen e zvarriten duke ja lënë një qeveri tjetrës që vjen pas e duke u marrë vetë me gjëra më “të dukëshme” e që bien në sy. S’duhet të harrojmë se e ardhmja që e zëmë aq shumë në gojë, bëhet përditë, në çdo çast të së sotmes.

(Botuar në Gazeta Shqiptare, 11 prill 2006)