Realiteti i deformuar dhe nevoja për gazetarinë hetuese

Vetëm ditë përpara kongresit të jashtzakonshëm të Partisë Socialiste, shumë media në Shqipëri lakonin emrin e Fatos Nanos duke aluduar se ai do të bënte këtë e atë, kështu e ashtu në kongres duke ngjallur kërshërinë e interesimin e qytetarëve mediandjekës. Kongresi u bë dhe ish kryetari socialist as që mori pjesë në të. Por ky nuk është rasti i parë kur mediat janë burime të thashethemeve në Shqipëri, kur përhapin në mënyrë fare të pabazë e spekullative ato që gazetarët bisedojnë kafeneve e restauranteve. Ndodh shpesh që mediat, herë nga mosserioziteti e herë me paramendim, duke u nisur nga disa fakte të jetës së përditëshme, nga politika, ekonomia, kultura etj., ndërtojnë një realitet të deformuar plot tollombace scoop-esh që nuk e nderon një gazetari e medie serioze. Të mos shkojmë larg: askush nga gazetarët e medias shqiptare nuk e qëmtoi me seriozitet e kompetencë aferën e zhvarrimeve të Përmetit, për t’i shkuar deri në fund kësaj çështjeje për hir të së vërtetës e jo për të ngjallur ca ndjenjëza gjoja njerëzore e gjoja patriotike. Vetëm u shkruan një tufë shkrimesh më së shumti me hamëndje, u ndërtuan ca skenare për romane të ardhëshme e kaq.

Ka disa arsye pse ndodh ky deformim realiteti në medien e sotme shqiptare, pse u jepet me pashë vend cikërrimave e gjërave të parëndësishme e pse lihen jashtë ato që kanë vlerë e dobi për publikun. Së pari, pronësia e mediave në Shqipëri është tepër e dukshme, ajo shpesh është individuale, bordet drejtuese nuk funksionojnë apo janë fare formale dhe ku më shumë e ku më pak ai që vendos për botimin nuk është kryeredaktori por drejtori i gazetës. Bile ka raste kur ky drejtor (gazeta Shekulli, për shembull) ka dhe portretin e tij të përhershëm në gazetë ku ai duket si Big Brother që ruan mbi të gjitha ato miliona shkronja që rreshtohen aty përditë. Shpesh herë interesat e bizneseve të pronarëve të mediave pleksen e ndërthuren me interesat e aferat e shumta e të ndryshme politike. Dhe realiteti rindërtohet kësisoj i deformuar sipas këtyre interesave. Së dyti, personaliteti i gazetarëve është ende i brishtë e amorf për t’i bërë ballë një realiteti shpesh herë të ashpër, presionit të politikës, punëdhënësit, njohjeve, miqësive, klanit e familjes. Shumë e gjejnë më komode të merren me afera të lehta, aromatike nga të cilat nuk u hyn gjëmb në këmbë (apo në atë vendin me të cilin ulen) dhe që i bën të famshëm për nja dy-tre ditë në kafenetë e klubet. Së treti, vetë shoqëria shqiptare, karakterizohet nga thashethemomania. Kjo është më se e qartë në një vend ku të gjithë i dinë të gjitha dhe flasin për të gjitha. Shumë njerëz nuk kanë durim të lexojnë me nge e vëmendje. Lexojnë titujt vetëm. Çudi si nuk ka dalë ende në Shqipëri ndonjë gazetë që të ketë fund e krye vetëm tituj. Ca vite më parë kur mora në duar një gazetë shqiptare, pashë me germa të mëdha në faqen e parë: Presidenti mashtron. E hapa me kuriozitet brenda të shihja se çfar kishte mashtruar presidenti dhe pashë se ishte fjala për presidentin e një klubi futbolli. Kur ja thashë këtë një profesorit tim të gazetarisë ai qeshi me të madhe, por shpejt u vrenjt e u trishtua dhe unë e kuptova se pse. Së katërti, vetë pushteti me kompleksitetin e tij, me të ndershëm e të pandershëm, të korruptuar e të pakorruptuar, egoistë e altruistë, është ku më shumë e ku më pak kundër pasqyrimit të një realiteti real. Kjo do t’i hapte atij mjaft telashe që lidhen me interesa të fuqishme partish e klanesh.

Deformimin e realitetit në media e pengon vetëm një gazetari e vërtetë hetuese. Ajo ka kohë që ka mbetur vetëm në fillesa në Shqipëri për të gjitha ato arsye që rreshtuam më sipër. E megjithatë, asnjë nga ato arsye nuk e përligj mosdaljen e moslulëzimin e saj.

Gazetaria hetuese do një përkushtim të veçantë qytetar të gazetarëve, kërkon guxim e trimëri, gjykim, nerva të forta e intuitë, njohje të shumta e të ndryshme, burime të sakta e të besueshme. Nganjëherë asaj i duhen muaj e vite për të nxjerrë në shesh të vërtetat e mëdha. Nelli Blaj, një nga pionieret e gazetarisë hetuese në SHBA që në fund të shekullit të 19-të, i hynte aventurave të vërteta për të zbuluar ato që synonte. Ajo u hoq e punoi si punëtore në një fabrikë në Pitsburg për të nxjerrë në dritë shfrytëzimin e fëmijëve në atë fabrikë. Më pas, në ndjekjen e një skandali me pacientët e çmëndur në azilin e tyre në Blekuell, Nju Jork, ajo hyri aty duke simuluar vetë një paciente të tillë dhe zbuloi prova që tronditën atë kohë Amerikën.

Gazetaria hetuese është sot në pararojë të shoqërive demokratike të botës. Është madhështor për nga kurajoja e guximi, zbulimi i skandalit Uotergejt nga gazetarët e shquar Bob Vuduord dhe Karl Bernshtajn që përfundoi me dorëheqjen e presidentit Nikson. Don Hejël është i famshëm në Amerikë për zbulimin e aferave të gabuara gjyqësore ku janë dënuar të pafajshëm. Të gjitha skandalet e politikës, ushtrisë, shërbimeve të fshehta, bizneseve të mëdha e të fuqishme në këtë vend janë zbuluar e nxjerrë në dritë nga gazetarë të përkushtuar e seriozë që rrallë kush i njeh e i di. Të tillë ka në të gjithë botën. Gazetari argjentinas Daniel Santoro, zbuloi e denoncoi skandalet e shitjes së armëve të Argjentinës, Kroacisë në vitet 1991-1995 kur ndaj vendeve ish jugosllave ishte vënë embargoja (dhe kur nafta shqiptare shkonte për të furnizuar tanket serbe). Gazetarit gjerman Hans Lejendeker ju vu jeta në rrezik nga tifozët e Stefi Graf kur zbuloi e denoncoi evazionin fiskal të familjes së tenistes së famshme. Italiani Leo Sisti, një nga më të shquarit gazetarë hetues të botës, ka shtjelluar aferën gjyqësore të Di Pietros, të “duarve të pastra” dhe ka zbuluar skandalet më të mëdha italiane të kohëve të fundit duke përfshirë edhe atë të shitjeve të ndeshjeve të futbollit. Në 1999, hetimi i tij mbi lidhjet e kontrabandës së cigareve shpuri në dorëheqjen dhe ndjekjen penale të ish ministrit të jashtëm të Malit të Zi, Branko Peroviç.

Në kushtet e një vendi si i yni, ku ecja përpara në rrugën e zhvillimit demokratik ngadalësohet, ndërpritet e pengohet nga mentalitete të dëmshme të trashëguara, nga prirje anarkiste dhe raporte jo të drejta individ-shtet, nga korrupsioni e krimi i organizuar që bëhen gjithnjë e më tepër rreziqe të mëdha për të ardhmen e vendit, gazetaria hetuese duhet të jetë një komponente e rëndësishme jo vetëm e medias por e të gjithë jetës shqiptare. Duke ndjekur me skrupulozitet, logjikë e njohje të legjislacionit realizimin e tenderave, të projekteve e të programeve të ndryshme me grante të huaja, me kredi apo me fonde të vendit, duke hetuar shmangiet nga taksat, pastrimin e parave, bizneset e dyshimta e të jashtëligjëshme, gazetarët hetues do të ndihmonin në pastrimin e vendit nga çibanët e korrupsionit duke bërë më të ndërgjegjshëm edhe qytetarët që këta të mos e ndjekin median vetëm për gallatë e për të kaluar kohën, por si një luftë të përditëshme me një realitet që duhet të bëhet më i mirë, e ku ata vetë janë luftëtarë.

(botuar në Koha jonë, 16 qershor 2006)