Kultura - arma e vetme e popujve të vegjël

Në rravgimet e sotme politike botërore, vendet e mëdha janë padyshim faktorë të rëndësishëm qofshin më të zhvilluara apo më pak të zhvilluara. Megjithë barazinë teorike të votave në organizmat botërore që shoqëria njerëzore e planetit ka ngritur për mbarëvajtjen e paqes dhe mirkuptimit, vota e një vendi një miliardësh apo qindra milionësh, peshon ndryshe nga ajo e një vendi fare pakë milionësh. Megjithatë, ka vende të vegjël në botë që janë mjaft të respektuar. Le të përmendim për shembull Finlandën, Danimarkën e Irlandën, me një popullsi aty afër me atë të Shqipërisë. Vende pa resurse të veçanta e të jashtzakonshme natyrore por me popuj të kulturuar e që i kanë dhënë botës emra të shquar në të gjitha fushat e diturisë e të zhvillimit. Ajo që i ka ngritur këta popuj është kultura. Kultura është arma e vetme e popujve të vegjël për të bërë më me peshë fjalën e tyre në botë.

Në fund të shekullit të 19 dhe fillimet e shekullit 20, në Shqipëri u shënua një periudhë e artë e historisë sonë, Rilindja Kombëtare. Njerëzit e mëdhej të dijes, poetë, filosofë, gazetarë, mësues ndezën mbi mëndjen e kombit pishtarët e kulturës, për t’i bërë shqiptarët të rrëmbenin armët ndaj zgjedhës shekullore. Ishte dija dhe kultura ajo që ndërgjegjësuan popullin për rrënjët e origjinës së tij, për begatinë e gjuhës dhe domosdoshmërinë e futjes në jetën e tij të qytetërimit perëndimor.

Sot përsëri Shqipërisë i duhet një shtysë kulturore. Mbetur gati gjysmë shekulli me një kulturë të cungët e të ideologjizuar, imponuar nga diktatura komuniste, shqiptarët kush më pak e kush më shumë u prekën nga demagogjia e kohës. Kultura e vërtetë është armike e diktaturave ndaj këto të fundit nuk mund të prodhojnë e mbështesin veçse pseudokulturë apo shtresëzime të pafuqishme nga të cilat nuk rrezikohen. Çlirimi nga diktatura komuniste e Hoxhë-Aliajt, duke i dhënë individit shqiptar gradë të shumëfishta lirie, i hoqi edhe atë pseodokulturë të imponuar duke e lënë gollomesh. Por liria nuk mund të rrojë e vetme, pa kulturën. Liria pa kulturën vdes si nj[ flutur në shkretëtirë. Ndaj sot kultura është shansi i vetëm i madh që ka ky vend për të arritur atje ku janë “të parët e klasës”.

Ku flasim për kulturë, nënkuptojmë jo vetëm atë bagazh mendor e kulturor që një popull prodhon në lëmin e dijes, letrave, arteve. Këto po se po. Por është fjala për një kulturë më të thjeshtë, kulturën e të qënit njeri i kohës që rron bota, kulturën e të sjellit, të vetpërmbajtjes, të normave morale, të respektit për lirinë tënde nëpërmjet respektit për lirinë e tjetrit. Kjo kulturë të bën të mos thërrasësh rrugëve sikur je në pyll, mos e hapësh CD-në e makinës që ta dëgjojë i gjithë bulevardi, të mos hedhësh bishtat e cigareve apo gëlboqet e pështymave atje ku njerëzit ecin e shëtisin, të mos flakësh plehrat për kollajllëk nga kati i pestë, të mos rrihesh me tjetrin për një çikërrimë, të mos përpiqesh si t’ja hedhësh shtetit, të mos e shpërdorosh kriminalisht kohën e cila të jepet një herë por nuk të kthehet më.

Shqipëria pra ka nevojë sot për një rilindje të re kulturore. Me një popullsi të re, të aftë e vitale për t’ju përshtatur zhvillimeve, ky është shansi i saj historik për të bërë një hap të madh përpara në hierarkinë e kombeve të botës. Në kushtet kur bota është hapur e shkon drejt globalizmit, kur mjetet e komunikacionit dhe teknologjitë e informacionit përsosen vazhdimisht, sot nuk ka shumë rëndësi se Shqipëria e ka universitetin e parë me shekuj pas shumë të tjerëve, se e lanë prapa ata e këta. Ky është një start i ri ku në finish nuk ndikon historia aq sa energjia dhe vrulli i sotëm dhe pasioni për të ardhmen. Me mijra e dhjetra mijra janë shqiptarët që studjojnë e kulturohen në shkollat më të mira e në mjediset e mëdha të kulturës së botës. Ashtu siç dëgjojmë për shqiptarë mjeshtra të krimit, të drogës e prostitucionit, dëgjojmë edhe për shqiptarë që habisin vendasit me aftësitë e talentet e tyre në të katër anët e botës. Kultura do të bëjë që numri i të parëve të bjerë e i të dytëve të shumohet.

Në kapërcyell të shekullit 20, rilindasit e orientuan lëvizjen e tyre drejt kombëtarizmit. Dhe kjo ishte më se e drejtë në ato kohra kur shpallja e identitetit shqiptar ishte një imperativ dhe kur trojet shqiptare kërcënoheshin nga lakmitë shoviniste. Kultura e sotme duhet orientuar ndaj botërores, universales. Mbajtja pas vijave etnike në një kohë kur në fare pak dhjetvjeçarë kufijtë e vendeve do t’i humbasin vetitë e tyre, nuk sjell dobi e vetëm të lë prapa. Eshtë vërtetuar tashmë se hapja e difuzioni me botën nuk e largojnë dot shqiptarin nga rrënjët dhe gjuha e tij. Përkundrazi, i japin dimensione të tjera e vlera më të mëdha. Kjo lëvizje e re për kulturën e re kërkon një veprim masiv mbarëshqiptar. Ajo duhet të jetë platforma e çdo qeverisjeje në Shqipëri, synimi i të gjitha organizatave qytetare dhe e pleksuar ngushtë me çdo masë ekonomike për uljen e papunësisë e rritjen e mirëqënies. Nuk është fjala për ca festivale teatrosh e filmash, panaire librash, ekspozita e ca monumente të ngritura nëpër sheshe. As për konkurset e bukurive Mis Albania apo kafazet e arta. Këto të gjitha kanë vendin e tyre, por fjala është për atë që turma që mbush rrugët sot në Shqipëri, të fitojë atë që populli e quan thjeshtë dhe bukur “zotnillëk”. Pra që njeriu të jetë njeri me dinjitet që nuk endet kuturu si kohabjerrës e bën ç’ti dalë përpara, por që të jetë i orientuar siç duhet në kohën dhe hapësirën që jeton.

Natyrisht kjo lëvizje nuk është e lehtë, komplikuar nga rrëketë e shumta të ndryshme të “kitchit” e kundrakulturës që ende rrjedhin nga çezmat e ndryshkura të botës, nga erërat e hasmërive të vjetra etnike, nga nostalgjirat neveritëse për të kaluarën, nga etja e papërmbajtëshme për t’u pasuruar pandershmërisht, nga pasioni i tepruar për politikën dhe nga varfëria e skamja që e bëjnë gri jetën në një pjesë të madhe të provincës shqiptare. Nuk është e lehtë pra, por ç’gjë e madhe e me vlerë u arrit në këtë botë lehtësisht? Ne nuk kemi naftë që të ngremë si Dubai e Bahreini kullat më të larta të botës, nuk kemi popullsi miliardëshe si gjigandi kinez që të mbytim me mallra tregun botëror, nuk kemi banka, resorte e besueshmëri si Zvicra që të krijojmë atë begati. Kemi vetëm një vend të vogël, të bukur e me plot mundësira që një shpirt energjik e vital si ai i shqiptarit, po të armatosej me dije e kulturë do ta bënte parajsë të vërtetë. Kultura dhe dija pra janë shtigjet ku duhet të ecë populli ynë i vogël. Me sa mall, ëndërrim e dashuri duhet t’i ketë thënë Naimi ynë i madh ato fjalë të mrekullueshme: “Dhe dritë e diturisë, përpara do na shpjerë.”

(Botuar në Koha Jonë, 3 maj 2006)