Varfëria këmbëkryq

Kur vjen në Shqipëri dhe lëviz nëpër zonën metropolitane Tiranë-Durrës, apo më poshtë në Vlorë apo Sarandë, njeriut i bën përshtypje gjallëria e jetës, standardi i saj, ndryshimet e bëra. Veçanërisht Tirana, e dyfishuar e ndoshta trefishuar këto vite, edhe pse me një përbërëse vanitoze e me një jetesë “jeto çastin”, ka marrë pamjen e shumë qyteteve evropiane. Por po të shohësh jo shumë larg që aty, pakë dhjetra kilometra dhe më tutje akoma në periferi, varfëria është ulur këmbëkryq në provincën shqiptare. Eshtë një varfëri e heshtur e trishtuese që rrallë, vetëm kur prodhon tragjedira lemeritëse e gjen veten në faqet e mediave të shkruara apo elektronike.

Me 2120 USD për frymë në vitin 2004, Shqipëria lë prapa në Evropë vetëm Bosnje dhe Herzegovinën dhe Molldavinë, ndërkohë që të ardhurat mesatare për frymë për botën janë 6329 USD. Por më shqetësues është disproporcioni gjithnjë e më në rritje i shpërndarjes së të ardhurave kombëtare. Sipas të dhënave të OKB, në 2004 në Shqipëri ishte 25 përqind e popullsisë që jetonte nën nivelin e varfërisë. Me 3.2 milion banorë, kjo shifër është mjaft tronditëse, 800, 000 banorë. Mos harroni që me nivelin e varfërisë kuptohet niveli i të ardhurave nën të cilat njeriu nuk është në gjendje të blejë të gjitha mjetet që i duhen për të rrojtur. Pra janë rreth 800,000 njerëz në Shqipëri që nuk e kanë këtë mundësi. Mos prisni që ata t’i gjeni në klubet e restaurantet e Tiranës. Jo, ata janë thellë provincës shqiptare (që ndonjë herë nuk është edhe aq thellë) dhe ku e dhe deputeti i zonës shkel vetëm kur vjen fushata tjetër zgjedhore.

Ardhur nga një e kaluar gjithashtu e zymtë e sundimit komunist, ku një pjese të madhe të provincës i sigurohej një minimum jetese nëpërmjet kooperativave bujqësore jo efektive e që subvencionoheshin nga shteti apo nëpërmjet ndonjë miniere a industrie të dobët, provinca mbeti edhe pa këto burime në vitet e demokracisë. Vërtet në një pjesë të madhe toka u nda përsëri te fshatarët por kjo tokë nuk solli ndonjë dobi të madhe në kushtet e infrastrukturës së rrënuar, investimeve pothuajse zero dhe pamundësisë së tregtimit të prodhimeve bujqësore. Imagjinoni pastaj fatin e dhjetra e dhjetra qytezave punëtore të ngritura në epokën komuniste si Kalimash, Laë, Kam-Tropojë, Bulqizë, Poliçan, Cërrik, Prrenjas, Selenicë, Maliq e të tjerë. Ç’i mban njerëzit në to përveç pamundësisë totale për të shkuar e jetuar gjetkë?

Fshati i thellë i Shqipërisë është rrënuar i tëri. Nuk flas për fshatin pranë Tiranës, Durrësit e qyteteve të mëdha ku katundari i gjorë bën si bën e ja del të shesë në qendrat me popullsi të madhe një qumësht a një gjizë, një fik a një kokër qepë dhe të mbajë frymën me to. Flas për fshatin që të shkosh atje duhet t’i bësh copë amortizatorët e makinës apo të ecësh me orë të tëra në këmbë. E pra, atje jeta ka një ritëm tjetër nga ajo që kemi mësuar të shohim shpesh në Tiranë. Njerëzit i janë nënshtruar fatit dhe shtyjnë ditët në varfëri e skamje. Më kujtohen ende sa rrëngjethëse qenë një sërë reportazhesh të Edison Ypit shkruar me atë klithmën e tij të veçantë e të mrekullueshme. Por janë të pakët gazetarët që i ndjekin këto fate njerëzore, ata që ngrenë probleme që lidhen me një pjesë të madhe të jetës shqiptare. Disa muaj më parë, u desh që një polic i gjorë të vritej, që shtypi të zbulonte e “të qante” varfërinë e mjerimin në të cilin jetonte familja e tij. Gazetarët e kanë më të lehtë t’u vijnë rrotull ngjyrave rozë të Tiranës apo bregdetit, scoop-eve të përçudnuara politike, skandaleve të bujshme, jetës së lokaleve, shou-ve laramane e deri te rindërtimi çikë e nga një çikë i dinjitetit të humbur të ish pushtetarëve e të afërmëve të pushtetit komunist.

Eshtë bërë shumë pakë në 15 vite demokraci për provincën e thellë shqiptare. U premtuan reforma të shumta, zona të lira ekonomike, infrastruktura e mundësi të mëdha por shumë pakë nga planet e premtimet mishërohen në realitetin e sotëm. Në këto vende lindin e rriten njerëz si ti e si unë, si ne të gjithë, që flasin po këtë gjuhë që flasim ne (edhe pse me këtë nivel arsimi e kulture, po ja bjerrim e bastardojmë edhe atë të shkretë gjuhë). Rritet një rini që gjen një hendek të madh e të pakalueshëm midis ëndrrës e mundësive realizuese. Shpesh herë në mediat tona ne përdorim e shfrytëzojmë vetëm pasojat e prodhimet tragjike të këtij hendeku vrastar: një babë që vret vajzën e vet 16 vjeç, një fis i tërë që vritet e pritet për një skroskë, fëmijë të vegjël që ngujohen nga kërcënimi i gjakmarrjes, djem të rinj që enden shtigjeve të kufijve të tokës e detit për të hyrë në profesionin e emigrantit ilegal e mjaft të tjera.

Ndaj kësaj pjese të popullsisë duhet të bëjmë që të drejtohen një pjesë e mirë e projekteve të organizatave ndërkombëtare e donatorëve të ndryshëm sepse edhe nga ndërkombëtarët ka shpesh herë një prirje ku preferohen qytetet e mëdha, bregdeti dhe zonat lehtësisht të kapëshme e që ofrojnë pse jo, edhe kënaqësi e zbavitje për menazherët e mbikqyrësit e projekteve. Provinca e thellë shqiptare kërkon përfaqësues më të denjë e më të përkushtuar në të gjitha strukturat ligjëvënëse e të ekzekutivit, për të luftuar korrupsionin që në zonat e thella gjen strofka më të sigurta e të padukshme dhe për të ofruar ndaj këtyre zonave mundësi zhvillimi e përmirësim të nivelit të jetesës. Çereku i popullsisë shqiptare nën nivelin e varfësrisë është një gur i madh në qafën e vendit. Kjo pasiguri jete që trondit themelet e moralit të familjes e të shoqërisë dhe deformon të ardhmen është një këmbanë e madhe që duhet të tërheqë paprerë vëmendjen e shtetit e të organizatave joqeveritare. Dhe ashtu siç thotë prifti dhe poeti i shquar anglez Xhon Don, mos pyet përse bien këmabanat. Ato bien për ty.

(Botuar te Koha Jonë, 10 maj 2006)