Shqiperia e udhekryqeve

Edhe pse jam larg Shqipërisë, fëmijërinë dhe një pjesë të rinisë e kam kaluar atje dhe sado që botën e quaj atdheun tim të madh, është kurdoherë një atdhe i vogël, një qytet, një fshat, një mal,një lumë apo një perëndim dielli ku na shkon mendja herë pas here. Pse Shqipëria e udhëkryqeve? Sepse mbeti udhëkryqeve në tërë historinë e saj, se lanë kurrë të zgjedhë rrugë po e tërhoqën me hir a me pahir në rrugë pa krye.

My Photo
Name:
Location: Berkeley, California, United States

Jam ai që nuk kam qenë Do të jem ai që nuk jam.

Monday, February 16, 2009

Si t’i shkruajmë në shqip emrat e huaj?

Vitet e fundit në shqipen e shkruar po theksohet me të madhe prirja për t’i shkruar emrat e huaj ashtu siç shkruhen në origjinal. Për shembull: Pierre-Auguste Renoir, Langston Hughes, Dwight Eisenhower për të dhënë pak shembuj. Të kalluar në strukturat e lakimit të shqipes, këta emra do të duhej të shkruheshin për shembull: Renoir-in, Renoir-it, apo Hughes-in, Hughes-it apo Eisenhower-in, Eisenhower-it. E kështu me rradhë me shumë emra të tjerë.
Por fjala nuk është vetëm për emrat e përveçëm. Në gjuhën e shkruar shqipe po hyjnë një shumicë emrash që do të ishte qesharake të bëje përpjekje t’i gjeje të gjithave fjalën e përshtatëshme në shqip e aq më tepër t’i përktheje. Kështu ka mjaft fjalë që tashmë në shqip i shkruajnë si në origjinalet e tyre: site, click, scoop e shumë të tjera. Edhe këto do të jepnin një mish-mash të vërtetë po të lakoheshin duke ruajtur strukturën origjinale.
Ajo që të bën përshtypje në një prirje të tillë është se ajo po zhvillohet ndanë shurdhmemecërisë së gjuhëtarëve dhe kësisoj nuk gjen asnjë bazim shkencor në këtë rrugëtim. Ndërkaq ky stil i të shkruarit të emrave të huaj po duket në median e shkruar e në shumë botime. Dikush e shkruan emrin e huaj siç shqiptohet, dikush tjetër, siç është në origjinal. Duhet të kemi një normë për këtë?

Disa e quajnë si për fyerje të përdorësh për shembull në shqip në vend të emrave apo fjalëve të mësipërme, ekuivalentët e tyre siç shqiptohen, për shembull: Renuar, Hjuz, Ajzenauer ose fjalët: sajt, klik, skup etj. Pse injorantë jemi ne, thonë që nuk dimë si shqiptohet emri apo fjala, po qe se e lexojmë si në origjinal?

Këtu nuk është fjala as për injorancë dhe as për kulturë. Fjala është për përcaktimin e një rregulli bazuar në karakteristikat e gjuhës shqipe për futjen e emrave të huaj apo fjalëve të reja.

Disa gjuhë janë fonetike. Kjo do të thotë se mund të shohësh një fjalë të shkruar e të dish si ta shqiptosh atë ose mund të dëgjosh një fjalë dhe të dish të thuash e rradhë gërmat që e përbëjnë atë. Gjuhët fonetike kanë një marrëdhënie të drejtpërdrejtë midis shqiptimit dhe tingullit. Gjuha shqipe është një gjuhë fonetike.

Po të shohim fillimet e shqipes së shkruar do të vinim re se autorët e lashtë shqiptarë (hidhini një sy për shembull Pjetër Budit) e shkruajnë emrin e birit të Zotit, Krisht e jo Christ. Më pas Noli, shkruan Shekspir e jo Shakespeare dhe Don Kishot e jo Don Quixote apo Don Quichotte.

Shumë nga idhtarëve të të shkruarit origjinalist duhet t’u kujtohet se kontakti i gjuhës shqipe me kulturën e botës nuk është pas viteve 1990. Po t’i shkonim pas kësaj prirjeje, do të duhej të rishkruanim një numër të madh emrash të përveçëm që tashmë kanë zënë vend në regjistrin e gjuhës dhe do të ishte absurde t’i ndryshonim. Të tillë do të duhej t’i bënim Newton e jo Njuton, Chopin e jo Shopen, Rutherford e jo Radhërford, Picasso e jo Pikaso, Goethe e jo Gëte, Byron e jo Bajron, Chateaubriand e jo Shatobrian, Heine e jo Hajne për të përmendur sa më pakë prej tyre. Pastaj fjalë të tilla si kompjuter, raketë, satelit do të duhej t’i shkruanim: computer, rocket, satellite.

Po të shkonim më tej, u dashka të shkruajmë në shqip edhe emrat e vendeve ashtu siç shkruhen në gjuhët e tyre origjinale. Për shembull London në vend të Londër, New York, në vend të Nju Jork, Sevilla në vend të Seviljes (dhe në këtë rast do thoshim: Berberi i Sevilla-s!), Bordeaux në vend të Bordo(dhe do thoshim p.sh: verë e Bordeaux-it!), Lisboa në vend të Lisbonës e Utah në vend të Jutah e kështu me rradhë.

Mendimi im është se idhtarët e prirjes për të shkruar në shqip emrat e përveçëm dhe fjalë të tjera ashtu siç shkruhen në origjinal, lënë pas dore e harrojnë shumë gjëra. Harrojnë për shembull se gjuha shqipe që shkruhet me një modifikim të alfabetit latin nuk ka në repertorin e saj mjaft karaktere qe kanë gjuhë të tjera. Si pas teorisë origjinaliste, duhet që Washington ta shkruajmë tamam kështu. Po ku ta gjejmë W-në në shqip. Ja se e gjetëm, po si të shkruajmë ta zemë një emër origjinal në greqisht, apo turqisht, apo sllavisht, apo në arabisht a në gjuhët e tjera të lindjes? Mos duhet që ta shkruajmë me jeroglifet kineze emrin Mao Ce Dun? Po emrin e famëkeqit Karaxhiç mos u dashka ta shkruajmë Kараџић?

Pastaj ata harrojnë se jo të gjithe ne shqiptarët dimë gjuhë të huaja e mund t’i lexojmë ashtu siç duhet emrat e huaj të shkruara në shqip si në origjinal. Ndaj e gjithë kjo ndërmarrje është një kuturisje e kotë. Gjuha shqipe bazohet mbi parimin që lexohet siç shkruhet. Dhe edhe emrat e huaj dhe fjalët e reja që hyjnë në të duhet të futen të shkruara siç shqiptohen.

Por edhe kjo ka vështirësitë e veta. Një fjalë mund të shqiptohet në mënyra të ndryshme nga individë apo grupe të ndryshme. Dihet për shembull se ka ndryshime midis shqiptimit në anglishten klasike dhe anglishten amerikane. Edhe në shqip hyjnë sipas shqiptimit, emra e fjalë që s’janë korrekte. Në këtë rast janë gjuhëtarët gjykatësit e gjuhës dhe ata duhet t’i vënë këto fjalë e emra sipas shqiptimit të duhur. Hidhini një dy librit të famshëm të Roberto Savianos, Gomorra. Është tej mase i lodhshëm me konstrukte të tilla si: Edoardo La Monica-s, Voncenzo Verde-n, Giulio Ruggero-s, Mario Santoro-ja, Al Mahdi-së, që përkthyesit kanë përdorur me qindra tej e ndanë librit.

Dihet se gjuhët e shkruara evoluojnë më ngadalë se gjuhët e tyre korrespondues të folura. Kur regjistri i një gjuhe bëhet tepër i ndryshëm nga gjuha e folur, kjo shpie në dukurinë që quhet diglosi. Dhe kjo mund të ndodhë edhe me shqipen po vazhdoi në këtë rrugë. Ky problem është një S.O.S. për gjuhëtarët e shqipes.

Botuar në gazetën Tema, 17 shkurt 2009

2 Comments:

Anonymous Anonymous said...

Jam plotesisht dakord me arsyetimin tuaj. Une si perkthyese mendoj se emrat e huaj duhen shqiperuar (sikur qofte edhe per ate pjese te popullit tone qe nuk di te lexoje anglisht e italisht, apo gjuhe te tjera.)

6:47 AM  
Anonymous Anonymous said...

Ka qenë e mrekullueshme të dihet se ka dikush atje që di të bjerë poshtë dhe të ngrihet përsëri. Ne gjithmonë qëndrojmë të përulur dhe nuk dorëzohemi kurrë, dhe për ndihmën e Z. Benjamin lee për të më marrë Kredi nga firma e tij për të zgjeruar biznesin tim, në një moment të rëndësishëm. Mbështetja që kam marrë nga firma e tij e kredisë ishte mjaft e sinqertë dhe një normë interesante e ulët në këmbim, Z. Benjamin Lee është një oficer kredie që punon me një grup investitorësh të cilët janë të gatshëm të financojnë çdo lloj biznesi ose të japin hua për përdorim personal për sa kohë që shlyerja e tyre është e garantuar.
Ju mund të kontaktoni me emailin e tyre në 247officedept@gmail.com Ose Whatsapp Mr lee në + 1-989-394-3740

1:29 AM  

Post a Comment

<< Home